Trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày, đôi khi những từ ngữ được chúng ta sử dụng khá tùy tiện và “đảo qua đảo lại” vô tư như không có vấn đề, vì xét cho cùng ngôn ngữ tùy thuộc qui ước của mỗi vùng miền. Nhưng việc dùng từ kép cần được lưu ý. Chẳng hạn, từ lợi ích có thể đảo là ích lợi, hay từ hiệp thông có thể đảo thành thông hiệp ; không vì thế, chúng bị đảo lộn và nhập nhằng về ý nghĩa của thông tin được truyền đạt. Tuy nhiên, khi chúng ta đảo: giá trị với trị giá thì ảnh hưởng của nó về mặt hiệu quả thông tin hoàn toàn khác biệt mà một số người trong chúng ta đã tùy tiện sử dụng một trong hai cách đều như nhau. Có thể nói, việc sử dụng sai ngôn từ này nếu không điều chỉnh sẽ dẫn đến những quan điểm sai lạc khác.
Chúng ta cần khẳng định ngay rằng giá trị khác với trị giá. Trị giá được qui về giá thành của sản phẩm, còn giá trị phần lớn thuộc lãnh vực tinh thần. Trị giá được qui ước và thay đổi tùy thuộc vào cơ cấu nền kinh tế của một nhóm cộng đồng nào đó, trong khi, giá trị cũng thay đổi tùy sự nhận thức và kinh nghiệm của từng chủ thể. Còn xét về mức độ tương quan, trị giá độc lập hoàn toàn với con người, mặc dù, nó chịu sự định đoạt của con người, trái lại, giá trị liên hệ mật thiết với con người, chẳng hạn, một viên thuốc bổ trị giá chỉ có 2000 đ nhưng giá trị dinh dưỡng lại liên hệ đến thể lý và ảnh hưởng toàn diện con người. Còn nếu xét ở cấp độ cao hơn, cũng viên thuốc ấy nhưng một khi được dùng để thực hiện nghĩa cử bác ái là giúp đỡ một bệnh nhân đang cần đến, thì giá trị ấy lại được nâng cao vì nó mang lại ý nghĩa cho người nhận lãnh. Như thế, trị giá được định lượng rõ ràng và cụ thể, còn giá trị thì vô chừng vì còn phụ thuộc vào cách đánh giá của chủ thể.
Xem ra, giá trị phụ thuộc một phần vào cảm tính con người nhưng không vì thế nó thiếu sự thẩm định. Giá trị không phải là một phạm trù để con người đặt vào đó tính chuẩn mực, mà chỉ được đánh giá cụ thể và xác đáng khi nó gắn liền với nhận thức của chủ thể. Trong khi, việc chết thay cho một người tù của thánh Maximilianô Kolbe chỉ mang giá trị cá nhân, còn hành vi tự hiến của Chúa Giêsu được giải thích mang tính cứu độ phổ quát.
Cũng tùy vào nhận thức của chủ thể mà mức độ và tầm ảnh hưởng của giá trị có phần chênh lệch rõ rệt. Thật vậy, mỗi trình độ hiểu biết và những trải nghiệm khác nhau sẽ giúp cho mỗi người xác định một bậc thang giá trị tương ứng. Với người này đời sống gia đình sẽ là ưu tiên hàng đầu, nhưng với người kia, bạn thân lại là chỗ dựa vững chắc. Từ đó, chúng sẽ tạo nên một thái độ sống cụ thể và hành vi tương thích nơi bản thân.
Xét toàn diện vấn đề, đỉnh cao của bậc thang giá trị mà một con người đáng ước ao, ấy là Thiên Chúa và những gì thuộc về Ngài. Bởi đó, chính thái độ cởi mở với đức tin mà con người khả dĩ được sống và sống dồi dào.
Tóm lại, trị giá chỉ làm tăng tính sở hữu của chủ thể còn giá trị giúp nuôi dưỡng chính hiện hữu của con người, hun đúc tinh thần con người và định hình nhân cách bản thân. Bởi đó, cho dù chúng ta có trang điểm bên ngoài bản thân những thương hiệu trị giá hàng tỷ đồng, cũng không vì thế làm tăng thêm giá trị chính mình. Điều cốt yếu là chúng ta cần trao dồi những giá trị tinh thần cao thượng. Có thế, nhân phẩm được đề cao và nhân cách được thành toàn.
EYMARD An Mai Đỗ O.Cist.
